Eerlijk Eten uit de Streek

Gezamenlijke vormgeving van een duurzaam voedselsysteem in de Regio Foodvalley

Interview met Marlies Knol

Geplaatst op 9 september 2020
Door Suzan Klein Gebbink

Marlies Knol is één van de initiatiefnemers van Eerlijk Eten uit de Streek, een nieuw initiatief in de Regio Foodvalley. Marlies heeft lang bij gemeente Barneveld gewerkt als beleidsmedewerker duurzame ontwikkeling. Van daaruit was ze veel bezig met voedsel en circulaire economie. Zo ook met het initiatief Eerlijk Eten uit de Streek dat ontstond vanuit de initiatiefgroep wAardegesprekken en verschillende POP3 projecten waar Marlies een rol in speelde. Marlies: “In voorjaar 2020 ging ik met pensioen. Maar, ik vond Eerlijk Eten uit de Streek veel te leuk! Als vrijwilliger ben ik nu volop betrokken als één van de initiatiefnemers.

Hoe kwamen jullie bij Eerlijk Eten uit de Streek?

“We waren rond 2017 en 2018 bezig met het POP3 project StreekproeVen, over korte ketens rondom Barneveld. Daar waren onder meer ook Gert van Middendorp van kaasboerderij en landwinkel Vanelly bij betrokken en Marjanne Borren van de Lankerenhof. In het project kwam sterk naar voren dat – als je iets wilt bereiken in de korte keten - je aan de slag moet met relatie tussen consument en producent. Tijdens de contacten in dat project en uit de wAardegesprekken merkten we dat er onder burgers heel weinig begrip is van de sector en voedselproductie Ze hebben geen idee wat er nodig is om het voedsel geproduceerd te krijgen en wat dat dus kost. Mensen vinden voedsel vanzelfsprekend. Ze zijn nu dus niet bereid om meer te betalen voor het eten. In de initiatiefgroep wAardegesprekken ontstond het idee dat de consumenten en de producenten in gesprek gaan gezamenlijk een campagne te organiseren voor een beperkte periode. Uit de contacten is een groepje met enkele consumenten en producenten ontstaan die hierin het voortouw nemen.”
 

Wat is Eerlijk Eten uit de Streek?

“Een samenwerking tussen boeren en consumenten. Eerlijk Eten uit de Streek is een nieuw soort community-supported agriculture (CSA) of een nieuw soort Herenboerderij, maar dan niet met één boer maar meerdere. Consumenten zijn hier lid van en nemen een groot deel van hun dagelijkse eten af van de deelnemende producenten. We starten met een campagne of ook wel challenge waarin zo’n 100 consumenten 40 dagen lang vrijwel geheel eten uit de korte keten. Zij krijgen elke week boxen geleverd met eten voor zo’n 5 van die 7 dagen. We willen de challenges twee keer per jaar houden. Vanuit die 40 dagen challenges groeit het concept uit naar een grotere groep deelnemers en naar continue levering, dus ook buiten die 40 dagen.”
 

Waarom 40 dagen?

“Nou, uit onderzoeken blijkt dat er een zekere periode nodig is om nieuwe gewoontes aan te leren en vooral ook in te slijten. Dat blijkt rond 40 dagen te liggen. Dat is de reden dat wij voor de challenges hebben gekozen voor 40 dagen.”

Wat zijn jullie ambities?

“Onze ambitie is bewustwording bij consumenten te bewerkstelligen en een gedragsverandering. Wij willen de gewone consument bereiken en het met hen mogelijk maken een aanzienlijk deel van hun dagelijkse maaltijden uit de streek laten consumeren betaalbaar, maar voor een eerlijke prijs voor de producent. Het aandeel korte ketens moet namelijk substantieel worden, vinden we. Maar, dan loop je er tegenaan dat het wat duurder is dan supermarkt. Supermarkten zijn natuurlijk heel efficiënt en moeilijk te evenaren. Wij willen toch dat een grotere groep gaat meedoen en blijft meedoen.

Wij zijn ervan overtuigd dat daarom een samenwerking tussen consumenten en producenten nodig is. Als ze onderling iets aangaan, ontstaat er commitment. Dan ontstaat er in een relatie die in onze ogen nodig is om korte ketens te laten groeien. Met het commitment zorgen we ervoor dat consumenten blijven terugkeren, ook als het even moeilijk is. Andersom ook.”

Hoe krijg je dat dan voor elkaar?

“Dat gaat langzaam en in stappen. Volgens ons moet de waarde en waardering van voedsel weer in beeld komen. Die waarden kunnen we alleen herstellen met een nieuw voedselsysteem. De grootste uitdaging voor korte keten initiatieven in het algemeen is om die grote groep te bereiken. Veel ondernemers en initiatieven proberen het unieke van zichzelf te promoten. Maar, in onze overtuiging moet een consument juist niet voor dat ene unieke ei gaan. Ons doel is juist om het voor elkaar te krijgen dat het voor consumenten logisch is dat ze hun producten van meerdere regionale producenten kopen. Je moet er naartoe dat bijvoorbeeld alle gewone doorsnee eieren, die ook vers en duurzaam zijn, bij hen op het bord liggen. Het gaat ons om die gewone producten op een duurzame wijze te produceren en aan de man te brengen. Niet alleen eenmalig voor een feestje, maar structureel.”

Willen ze dat wel?

“Jazeker. Nog voor de coronatijd hebben we consumenten en producenten bij elkaar gebracht in bijeenkomsten. We spraken over van alles: over prijs, assortiment, maar ook over de mate van gewenste betrokkenheid. We moeten natuurlijk gaandeweg uitzoeken op welke manier consumenten en producenten betrokkenheid prettig vinden. Dat zal onderling ook verschillen tussen deelnemers.
Uit die bijeenkomsten is in ieder geval een clubje consumenten ontstaan die actiever wil meedenken bij de voorbereidingen en de ontwikkeling van het concept. De consumenten zetten inmiddels ook hun deskundigheid in, bijvoorbeeld iemand die procesbegeleiding heeft gedaan, iemand die heeft meegedacht over de statuten en mensen die kunnen helpen organiseren.
Uiteraard doen nu nog vooral koplopers mee. Dat realiseren we ons heel goed. Ze zijn begaan met duurzaamheid en de kwetsbaarheid van het voedselsysteem. Ook is hun verwachting dat regionaal eten een betere smaak heeft en heel vers is. Ze vinden dat het respect voor voedsel moet terugkomen.
Een deel van deze consumenten wil de producten nu ook al, maar het is lang fietsen om alles te kopen. Ons oorspronkelijke plan was trouwens om eerst een challenge te doen met 100 mensen die 40 dagen regionaal eet en dat uit te breiden naar een challenge waar 1000 mensen aan meedoen. Uit die sessies bleek echter dat consumenten de wens hebben niet alleen maar die 40 dagen regionaal te eten, maar liefst de hele tijd. Ze hopen vooral dat dat beter wordt en makkelijker te organiseren. Zij zouden liefst willen dat de hele supermarkt vol ligt met regionale producten, dat dat de standaard is. Het kopen van regionale producten moet dus logisch en heel makkelijk worden vinden ze.”
 

En de ondernemers?

“Een aantal producenten is initiatiefnemer voor dit concept. Zij vinden al jaren dat er een nauwe band nodig is met consumenten om écht de beweging naar duurzaam en regionaal te organiseren. Door samen te werken met consumenten en regelmatig onderling gesprek te voeren ontstaat er begrip onder consumenten, maar ook leren de ondernemers welke producten consumenten op hun bord willen en wat dat mag kosten. Dat zeggen we natuurlijk al jaren, maar de ondernemers van Eerlijk Eten uit de Streek zijn ervan overtuigd dat een zekere community nodig is waarin consumenten en boeren blijvend in gesprek gaan en het systeem samen opbouwen.”
 

Wat doet dit voor duurzaamheid en assortiment?

“Je hebt die samenwerking tussen verschillende soorten producenten ook nodig voor de verbetering van het regionale assortiment en verduurzaming. Bijvoorbeeld om producten op elkaar af te stemmen, nieuwe producten te ontwikkelen. Er is een kerngroep en een klankbordgroep met ondernemers om zaken te bespreken. Er staan projecten in voorbereiding over bijvoorbeeld de uitwisseling van reststromen, het telen van groenten en ook doen boeren mee aan projecten over bijvoorbeeld duurzaam bodembeheer. Op termijn kan verspilling een thema worden bij de consument. Mogelijk biedt het beter benutten van reststromen en minder verspillen mogelijkheden voor het verdienmodel.

Verschillende ondernemers hebben inmiddels een intentieverklaring ondertekend met daarin vragen over enkele principes van het project.”

 

Waar staan jullie, wat zijn jullie plannen?

“Op korte termijn wordt de Stichting formeel. In het bestuur komen onder meer ondernemers en andere partijen uit de regio. We willen het bestuur eigenlijk nog uitbreiden met twee bestuursleden, bijvoorbeeld ook uit de consumentenhoek.

En op 3 oktober start de eerste challenge! 100 mensen doen mee en eten 40 dagen lang grotendeels uit de streek. Zij krijgen elke week een box met eten voor zo’n 5 van de 7 dagen. Uit de voorbereidende gesprekken bleek dat consumenten daarmee wat flexibiliteit houden om nog 1 of 2 dagen iets anders te eten, restjes op te eten of bijvoorbeeld een feestje te hebben of uit eten te gaan. Voor die 5 dagen bieden we ingrediënten voor maaltijden, maar ook fruit, brood en yoghurt en enkele andere producten voor ontbijt en lunch. Er is een vegetariër pakket en een flexitariër pakket. Het hoeft niet 100% regionaal, dat is niet realistisch. Rijst blijft bijvoorbeeld gewoon op het menu staan van consumenten. Dit is ook meteen één van onze onderzoeksvragen die we gaandeweg beantwoorden: wat heb je eigenlijk in de streek? Ons aanbod zal in de loop van tijd evolueren.
Vooraf, tijdens en na afloop van de 40-dagen-challenges worden motieven van de deelnemers – zowel van producenten als van consumenten - de verwachtingen, de ervaringen en de impact in kaart gebracht. Deze worden gemonitord en geëvalueerd. Het voedselsysteem wordt op basis daarvan opgebouwd en continu verder verbeterd.”
 

Wat is jullie grootste uitdaging?

“De grootste uitdaging is natuurlijk dat we binnen het bestaande voedselsysteem iets heel anders gaan doen. Dat bestaande systeem is handig en efficiënt en bedient het gemak. Het zal lastig zijn om daarvan weg te komen en de community vol te houden en tot een eerlijke prijs te komen. Dat is één groot experiment. We blijven samen zoeken naar manieren waarop het voor consumenten en producenten werkt. Daarom doen we onder andere mee aan een RAAK-onderzoeksvoorstel waarmee onderwijsinstellingen zoals WUR, CHE en VHL ons ondersteunen bij het zoekproces.

Een uitdaging is ook het vinden van meer regionale producenten die bereid zijn om tijd te stoppen in het meedenken en organiseren. Het kost gewoon tijd om actief mee bezig te zijn. We hebben nu een actieve kerngroep en klankbordgroep met consumenten en ondernemers. Ook termijn willen we in gesprek gaan met bijvoorbeeld loonwerkers en akkerbouwers waarvan we weten dat ze willen experimenteren.
Onze strategie is dat we langzaam groeien naar meer consumenten en producenten. Ook daarom zijn de challenges ontwikkeld. Deze zijn bedoeld om telkens weer te onderzoeken hoe het gaat, om van te leren én om anderen enthousiast te maken. Als de vraag toeneemt, zal de interesse van ondernemers om deel te nemen groeien.”
 

En tot slot, waarom doe jíj hier aan mee, Marlies?

“Ik geloof hier in. Ik heb als ambtenaar lange tijd projecten over duurzaam voedsel gezien of gefaciliteerd. Ik ben er inmiddels van overtuigd dat dit de enige optie is om verder te komen. Om het voedselsysteem anders te organiseren, dan moet dat samen! Je moet toe naar een onderling commitment en binding, anders vallen we terug naar oude gewoontes en de oude economie.”

Eerlijk Eten uit de Streek is ook deelnemer aan de online sessie over duurzame korte ketens op 16 september. Marlies Knol presenteert de plannen en je kunt vragen stellen.